Đọc hiểu Chí Phèo
Đọc hiểu Chí Phèo
Trong Chí Phèo, chất thơ còn được điểm xuyết bằng những cảnh tượng và bức tranh phong tục vốn là những “mã” của sinh hoạt dân gian, truyền thống ; cảnh kín nước ven sông, chợ búa, nồi cháo hành chữa bệnh ; chất ước lệ (ví dụ đoạn miêu tả nhan sắc thị Nở), những thành ngữ (thằng có tóc, thằng trọc đầu…) nhìn chung đầy rẫy trong truyện. Và cuối cùng phải kể đến một đoạn thơ trữ tình ngoại đề có thể sánh ngang với những đoạn cùng thuộc loại ngôn từ ấy hoặc một loại khác nữa – các đoạn độc thoại – nổi tiếng trong truyện và tiểu thuyết xưa nay. Tôi muốn dẫn đoạn Nam Cao nói hộ Chí Phèo : “Hắn cảm thấy hắn đã tới cái dốc bên kia của cuộc đời. Đối với những con người như hắn, những trận ốm như thế này là trận gió đầu thu báo hiệu mùa đông sẽ tới”… ở đây Chí Phèo với Nam Cao là một, sự đồng cảm tìm thấy hình thức bộc lộ thích hợp nhất : trữ tình.
(Đặng Anh Đào, Tài năng & người thưởng thức,
NXB Văn nghệ Thành phố Hồ Chí Minh, 2001)
3. Tiếp cận tác phẩm từ một góc độ khác, nhà thơ – nhà giáo Cái Văn Thái viết Thi sĩ Chí Phèo :
Thị Nở xấu ma chê quỷ hờn
Thành người đẹp ngủ trong vườn chuối.
Dưới trăng ngời, Chí Phèo nát rượu
Hoá chàng hoàng tử gặp giai nhân.
Gã lưu manh chuyên rạch mặt la làng
Hồi hộp, ngỡ ngàng lạc vào tình ái.
Sau một đêm thiêng liêng huyền diệu
Sáng ra cuộc đời thêm một nhà thơ.
Ai dễ gì lắng trọn tiếng ban mai
Tinh khiết giữa đất trời tở mở
Tiếng thuyền chài, tiếng đám người vãn chợ
Tiếng chim ca ríu rít, trong veo…
Thế mà, bỗng nhiên, sáng mai ấy, Chí Phèo
Tai lọc hết bao âm thanh trời đất
Trái tim hát ca với không gian, tạo vật
Hồn lâng lâng những cảm xúc thanh cao.
Tiếng thơ Chí Phèo vút lên giữa ban mai
Rưng rưng bên bát cháo hành thị Nở.
Cả vũ trụ xôn xao, bỡ ngỡ
Trước tình yêu mầu nhiệm của con người.
Một người đàn bà vừa xấu vừa hâm
Trong ái ân, hoá nàng-tiên-thị-Nở.
Một gã lưu manh chuyên rạch mặt ăn vạ
Giữa yêu thương, thành thi-sĩ-Chí-Phèo.
1991