Đọc hiểu bài thơ "Tây Tiến" của Quang Dũng
Đọc hiểu bài thơ "Tây Tiến" của Quang Dũng
+ Sự phối âm cũng là một nghệ thuật độc đáo của đoạn thơ. Câu “Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm”, bảy tiếng có tới năm tiếng thanh trắc. Sự phối hợp âm thanh này nhằm diễn tả sự khó nhọc của người lính Tây Tiến hơn là diễn tả dốc cao, vực thẳm. Đáng lưu ý là câu thơ “nhà ai Pha Luông mưa xa khơi”. Câu thơ toàn vần bằng diễn tả âm thanh của những trận mưa rừng đều đều không ngớt. Mưa ở một không gian rộng, xa dưới chân núi trắng trời mà đoàn quân Tây Tiến hành quân trong gió núi, mưa rừng. Sự tạo hình phổi hợp âm thanh đem đến một không gian vừa có chiều cao, bề rộng, độ sâu của thiên nhiên miền Tây Bắc Bắc Bộ vừa hùng vĩ, vừa dằn dữ. Vượt lên tất cả là hình ảnh người lính Tây Tiến bất chấp gian khổ, vững bước trên đường hành quân mặc dù cái chết lúc nào cũng rình rập ập tới.
– Hai câu thơ cuối đoạn:
Nhớ ai Tây Tiến cơm lên khói
Mai Châu mùa em thơm nếp xôi
Đây là điểm đến, điểm hẹn của cuộc hành quân. Người lính Tây Tiến sau chặng đường gian khổ đã dừng lại, tạm nghỉ chân ở một bản làng nào đó thuộc đất Mai Châu. Những bữa cơm đơn giản giữa rừng, hương vị ngọt ngào của nắm xôi em trao để tình quân dân nặng hơn tình cá nước. Câu thơ cuối đoạn gồm bảy tiếng chỉ có một thanh trắc. Nó nhẹ nhàng gợi cảm giác vương vấn lan toả trong tâm hồn người đọc, người nghe. Nó bắc cầu cho mạch cảm xúc ở những câu thơ tiếp.
b. Người lính Tây Tiến giữa khung cảnh núi rừng thơ mộng
– Có hai hình ảnh đáng chú ý:
+ Một là cuộc liên hoan đốt lửa trại
+ Hai là hình ảnh người chiến sĩ giao liên trên dòng sông thuộc đất Châu Mộc một chiều sương. Để từ đó nhận ra hình ảnh người lính Tây Tiến.
– Đây là cảnh đêm liên hoan:
Doanh trại bừng lên hội đuốc hoa
…..
Nhạc về Viên Chăn xây hồn thơ
Trong ánh sáng của đuốc hoa (hoa chúc) cảnh vật trở nên rực rỡ, lung linh. Các cô gái trong bộ xiêm rực rỡ vẫn giữ được dáng điệu e ấp, vẻ đẹp riêng của người con gái dẻo cao. Bút pháp lãng mạn tìm đến những người liên tưởng giúp người đọc nhận ra niềm vui tràn ngập, tình tứ qua từ ngữ (đuốc hoa, em, nàng e ấp). Ta như thấy anh bộ đội Tây Tiến nắm tay các cô gái và thướt tha trong vũ điệu. Ta như thấy các cô gái dân tộc nở nụ cười tươi, đôi mắt long lanh trong “man điệu”. Tất cả càng sống động thêm trong tiếng khèn, những âm thanh nhạc cụ của một vùng sơn cước. Và trong không khí vui nhộn ấy có cả những chàng trai cô gái Lào với vũ điệu lâm tơi: “Nhạc về Viên Chăn xây hồn thơ”. Đâu chỉ chiến đấu dũng cảm chịu nhiều gian nan thiếu thốn, vượt qua thử thách hi sinh, người lính Tây Tiến bộc lộ niềm vui, vẻ đẹp tâm hồn trong những đêm liên hoan như thế. Ta bỗng liên tưởng tới câu thơ của Tố Hữu trong bài Nước non ngàn dặm:
Những chàng lính trẻ măng tơ
Ngêu ngao gõ bài hát chờ cơm sôi
Tâm hồn người lính là vậy đấy đâu chỉ thấy ở chiến sĩ Tây Tiến.
– Đó là bức tranh thiên nhiên đầy thơ mộng:
Người đi Châu Mộc chiều sương ấy
….
Trôi dòng nước lũ hoa đong đưa
– Cảnh vật như mờ đi trong chiều sương buông. Nó trở nên mềm mại và có hồn hơn nếu ta đặt nó bên cạnh dốc cao, vực thẳm. Những bông lau lay động trên hai bờ con sông, nó trở nên mềm mại và có hồn hơn nếu ta đặt nó bên cạnh dốc cao, vực thẳm. Những bông lau lay động trên hai bờ con suối. Một thứ cây man dại (mọc tự nhiên), mang đặc trưng của rừng núi phía bắc được hồn thơ người lính thổi vào. Bất giác ta nhớ lại thuở xa xưa Đinh Bộ Lĩnh lúc còn nhỏ đã từng lấy bông lau làm cờ để rồi trở thành ông vua dẹp loạn 12 xứ quân. Những bông lau mang hồn thơ lãng mạn đến muôn đời.
– Nổi bật giữa thiên nhiên đầy thơ mộng ấy là hình ảnh người lính Tây Tiến trên con thuyền độc mộc (thuyền làm bằng một cây gỗ to), chèo thuyền cho các anh bộ đội là những người dân địa phương. Quang Dũng đã ghi lại trong thơ mình “dáng người”, với đôi mắt “đong đưa”. Ở đây có nhiều cách hiểu. Có người cho đó là “dáng người” thon thả cùng với nụ cười tươi như hoa nở với đôi mắt lúng liếng, “đong đưa” của cô gái chèo đò. Cũng có người cho những dáng người chắc khoẻ ngồi trên con thuyền độc mộc lướt nhanh trên dòng nước lũ, len lỏi bên những cây rừng, những đám hoa mọc hai bên bớ suối hẹp. Cũng có cách hiểu đó là “dáng người”, “hoa” và “đong đưa” tạo thêm một nét làm duyên cho bức tranh thiên nhiên. Chính nét đẹp ấy tô đậm thêm tâm hồn của người lính. Tâm hồn người lính đâu phải “khô như ngói” mà chan chứa ân tình và thơ mộng lãng mạn lắm. Câu thơ của Quang Dũng làm ta liên tưởng tới bài thơ Giấc ngủ của nàng tiên dũng sĩ mà Lê Anh Xuân ghi lại:
Em ngủ vườn chưa xanh nắng thưa
Êm êm dịu dịu dưới thên dừa
Trong cuộc chiến tranh ác liệt ngày đánh Mĩ, bom đạn dội xuống bất kể lúc nào mà tâm hồn người lính vẫn yêu đời, lãng mạn đến thế. Trở lại bài thơ của Quang Dũng hắn ta cũng nhận ra tâm hồn của người lính Tây Tiến.
– Hình ảnh người lính Tây Tiến hiện ra đậm nét trong đoạn thơ:
Tây Tiến đoàn binh không mọc tóc
….
Sông mã gầm lên khúc độc hành
Hai câu thơ đầu “Tây Tiến đoàn binh không mọc tóc/ Quân xanh màu lá giữ oai hùm”
+ “Đoàn binh” chứ không phải đoàn quân. Đoàn binh tạo ra âm vang mạnh mẽ hơn. Ba tiếng “không mọc tóc” gợi ra nét ngang tàng độc đáo. Cả câu thơ tạo hình ảnh hiên ngang, dữ dội, lẫm liệt của người lính Tây Tiến. Hình ảnh:
+ “Quân xanh màu lá dữ oai hùm” tố đậm thêm nét kiêu hùng của người lính. Cảm hứng lãng mạn đầy chất tráng ca đã giúp Quang Dũng hoạ bức chân dung người lính Tây Tiến bằng những nét vẽ phi thường, độc đáo vượt lên mọi khổ ải thiếu thốn.
Cuộc hành quân chiến đấu trong gian khổ ở rừng thẳm núi cao, người lính bị sốt rét đến xanh da, trọc tóc. Qua cảm hứng của Quang Dũng thì sự thật ấy không hề tỏ ra tiều tuỵ, ốm yếu, bệnh tật mà khoẻ khoắn, dữ dội đầy chất ngang tàng, bất chấp tất cả. Nếu đặt những câu thơ này bên cạnh những câu viết bằng bút pháp hiện thực, chúng ta sẽ thấy rõ:
* Sốt run người vầng trán mướt mồ hôi
Áo anh rách vai
Quần tôi có vài mảnh vá
Chân không giày thương nhau tay nắm lấy bàn tay.
(Đồng chí – Chính Hữu)
* Cuộc đời gió bụi pha xương máu
Đói rét bao lần xé thịt da
Khuôn mặt đã lên màu bệnh tật
Đâu còn tươi nữa những ngày hoa
(Lê Cấm Sơn – Thôi Hữu)
– Đó là nét đẹp hào hoa, lãng mạn, đầy thơ mộng của những chàng trai Hà Nội.
+ Hà Nội với những “dáng kiều thơm” vẫn hiện lên trong tâm tưởng người lính Tây Tiến với nỗi nhớ da diết
Mắt trừng gửi mộng qua biên giới
Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm.
Thơ ca kháng chiến nhất là kháng chiến chống Pháp ít nói về sự hi sinh, mà có nói cũng chỉ thoáng qua vài nét mờ nhạt. Các anh bộ đội hi sinh về tình cảm riêng, nén chặt trong lòng chờ ngày trở về. Cũng có bao lứa đôi không thành vì một trong hai người đã ngã xuống bởi viên đạn của kẻ thù qua các bài Màu tím hoa sim của Hữu Loan, Núi đôi của Vũ Cao. Quang Dũng cũng nói về sự hi sinh ấy với nét hào hoa lãng mạn. Nhà thơ khắc sâu sự hi sinh bằng cảm hứng bi tráng:
Rải rác biên cương mồ viễn xứ
…
Sông Mã gầm lên khúc độc hành
– Những nấm mồ chiến sĩ nằm rải rác ở biên cương nhân lên cảm xúc của sự bi thương. Chứng tỏ Quang Dũng không hề lảng tránh sự thật. Nhưng tinh thần, khí phách tuổi trẻ một thời đã tự nguyện “chẳng tiếc đời xanh”, vượt lên bất chấp cả cái chết, sẵn sàng hiến dâng cả mạng sống của mình cho Tổ quốc. Đây không chỉ là cảm nhận của thơ ca mà là dũng khí tinh thần, hành động của tuổi trẻ Việt Nam trên hành trình cứu nước.
– Tình đồng đội thật cảm động. Người lính ngã xuống, đồng đội chỉ có thể khâm liệm thi hài bằng chính áo quần của họ. Điều kiện thiếu thôn biết làm sao! Hai tiếng “về đất” gợi tình gần gũi chân thật. Sống để chiến đấu giữ gìn tự do độc lập cho tổ quốc. Khi hi sinh người lính lại trở về đất mẹ yêu thương. Quang Dũng không đi theo hướng của đạo thành Gia Tô “con người sinh ra trong cát bụi lại trở về cát bụi” mà biểu hiện bằng xúc cảm trang trọng, thiêng liêng. Đoạn thơ có 28 chữ thì 13 chữ (gần một nửa) là từ Hán Việt. Cách sử dụng từ ngữ đã tạo nên sự tôn kính trang nghiêm. Đặc biệt âm hưởng của câu thơ có tiếng “gầm lên” của sông Mã. Phải chăng trong giờ phút li biệt những người con thân yêu đã ngã xuống vì độc lập tự do của Tổ Quốc, cả non sông đang tấu lên khúc nhạc, cử hành khúc nhạc tiễn đưa. Quang Dũng đã gửi vào câu thơ một khúc bi tráng.
3. Khẳng định lí tưởng chiến đầu và tình cảm đồng đội
– Bốn câu thơ cuối bài:
Tây Tiến người đi không hẹn ước
…
Hồn về Sầm Nứa chẳng về xuôi
– Quang Dũng khẳng định tình cảm của mình với đồng đội. Nhà thơ nhớ về “Tây Tiến” là nhớ về tuổi trẻ một thời say mê, hào hùng. Đến lúc này (1948) mặc dù đã xa đơn vị, xa những người đồng đội thân yêu, xa miền Bắc Tổ quốc, Quang Dũng đã bộc lộ nỗi nhớ bằng sự khẳng định không bao giờ quên.
– Mặt khác đoạn thơ kết bài thể hiện lí tưởng chiến đấu “một đi không về” của người lính. Họ ra đi chiến đấu không hẹn ngày trở về. Bởi “Đời chúng ta đâu có giặc là ta cứ đi” và “chưa hết giặc là ta chưa về”.
