Đọc hiểu Vĩnh biệt cửu trùng đài

Duy Sản nói : “Xây dựng Cửu Trùng Đài thì loạn mất”… “Loạn”…  “Loạn”, “Loạn”, và tuốt kiếm chém Vũ Như Tô, Nguyễn Vũ kịp ngăn lại ; đó là vết rạn thứ nhất của toà Đài. Sang hồi III, vết rạn thứ hai, nghiêm trọng hơn, nó ở ngay trong nội bộ những người thợ đang thiết kế và xây dựng Đài : Phó Bảo, Phó Độ, Hai Quát…, những người thợ tài hoa đã chung sức, chung lòng với Vũ Như Tô, nay, trước sự lung lạc và đe doạ của Trịnh Duy Sản, quay lưng lại “Bác Cả”, theo kẻ phản loạn. ở hồi IV, lớp 1, xuất hiện Vũ Như Tô lồng lộng trên Đài cao, tráng lệ, đang xây dở, xa xa Khải Hoàn Môn hoành tráng, song một Vũ Như Tô “đi khập khiễng”, “tay chống gậy”. Tất cả các biến diễn trên (thể hiện bằng đối thoại – hành động) liên kết với nhau, từ hồi này qua hồi khác, tạo nên những hình tượng báo hiệu và chuẩn bị cho sự đổ vỡ của Cửu Trùng Đài ở Hồi V, – cấu trúc lôgíc, nghiêm ngặt của kịch cổ điển phương Tây. Chỉ dẫn sân khấu (didascalies), những khoảnh trống, chỗ trắng của kịch bản, diễn từ (discours).

(Đỗ Đức Hiểu, Đổi mới đọc và bình văn, NXB Hội Nhà văn, 1999)

3. Nhân xem lại kịch Vũ Như Tô của Nguyễn Huy Tưởng, nhà thơ Hồng Nhu tâm sự với “Đan Thiềm” :

Tài sắc không nơi trú ngụ

Đêm tối ngày dài dải lụa lê thê

Nàng nhướng mắt chín bậc thềm vương phủ

Mảnh trăng xa thăm thẳm chưa về…

Ai khóc khi người ta cười

Rùng mình nghe phỡn phè cung điện

Ai thức khi người ta ngủ

Mắt thâm quầng nỗi nhân thế khôn nguôi

Vũ Như Tô chàng ở đâu ở đâu

Cửu Trùng Đài lồng lộng quá

ánh nắng chừng chình mái đậu

Ngơ ngác dung nhan người xa lạ

Làm sao nghệ sĩ bầu bạn với cường quyền

Làm sao cái đẹp an cư cùng hoa độc ?

Đắp xây hay phá đốt

Đều làm đau lòng nàng, tội quá Đan Thiềm ôi !

Thôi trời đất hãy chứng cho lòng dân

Người xây điện cũng chính người đốt điện

Ngọn lửa này xin là lời nguyện

Soi lương tri máu đỏ lối nhân quần…